136108 Haumea
136108 Haumea – odkryta 7 marca 2003 roku planeta karłowata z Pasa Kuipera. Równocześnie planetoida należy też do grupy plutoidów. Wcześniejsze jej tymczasowe oznaczenie to (136108) 2003 EL61, a nieoficjalna nazwa - Santa.
Odkrycie
Choć odkrycie ogłoszono 29 lipca 2005 roku, Haumea została sfotografowana już w 1955 roku i odnaleziona pół wieku później na kliszach z Obserwatorium Mt Palomar. Odkrycie zostało zgłoszone przez grupę José L. Ortiza z Obserwatorium Sierra Nevada w Hiszpanii, chociaż obiekt był obserwowany niezależnie przez grupę Mike'a Browna z Caltech w Stanach Zjednoczonych. Początkowo Brown uznał pierwszeństwo Ortiza, lecz sprawa stała się kontrowersyjna, kiedy pojawiły się wątpliwości, czy Ortiz nie wykorzystał danych zebranych przez grupę z Caltechu[1].
Kontrowersje wokół odkrycia przyspieszyły ogłoszenie dwóch innych odkryć zespołu Mike'a Browna – Makemake, którego średnica wynosi około ¾ średnicy Plutona, oraz ciała większego od Plutona – Eris.
17 września 2008 roku Międzynarodowa Unia Astronomiczna zakwalifikowała Haumeę jako planetę karłowatą i nadała jej obecną nazwę. Jej nazwa pochodzi od Haumei, bogini płodności i porodu w mitologii hawajskiej[2].
Orbita, rozmiary i właściwości fizyczne.
136108 Haumea obiega Słońce po orbicie o mimośrodzie 0,189 i nachyleniu do ekliptyki 28,2° w czasie ponad 282 lat. Średnia odległość tego ciała od naszej Dziennej Gwiazdy wynosi 43,03 j.a. Jest to obiekt o kształcie grubego cygara o rozmiarach ~1960×1518×996 (średnio 1500) km.
Ciało to nie ma kształtu sferycznego, choć jego rozmiary i masa (ponad 30% masy 134340 Plutona) pozwalały, by w przeszłości uformowało się w obiekt prawie kulisty. Jednak bardzo szybki ruch obrotowy wokół najkrótszej osi (niespełna 4 godziny - najkrótszy spośród wszystkich ciał Układu Słonecznego o średnicach przekraczających 100 km.) spowodował rozciągnięcie planetoidy. Przypuszcza się, że w okresie kształtowania się planet ta planetoida transneptunowa mogła wziąć udział w jakiejś ogromnej kosmicznej kolizji z innym ciałem niebieskim. Wtedy właśnie doszło do przyśpieszenia ruchu obrotowego i utworzenia satelitów tego obiektu oraz innych jeszcze ciał, które nie są już powiązane grawitacyjnie z Haumeą. Wskazuje na to odkrycie pięciu planetoid o orbitach zbliżonych do orbity Haumei, a których symulacje orbit prowadzą do wspólnego dla tych obiektów punktu. Byłaby to pierwsza znaleziona w Pasie Kuipera rodzina planetoid powstała w trakcie jednej kosmicznej katastrofy.
Naturalne satelity
Obserwacje z użyciem optyki adaptacyjnej wykazały, że 136108 Haumea ma dwa księżyce. Większy z nich - Hi'iaka (tymczasowe oznaczenie: S/2005 (136108) 1) – obiega tę planetoidę po orbicie o mimośrodzie 0,05 w średniej odległości 49 100 km w ciągu 49,12 dni. Jego masa stanowi ok. 1% masy głównego ciała. Ma średnicę szacowaną na ok. 310 km. Nazwa tego księżyca pochodzi od hawajskiej bogini urodzonej z Haumei i patrona tej bogini na wyspie Hawaje. Wcześniej był on nieoficjalnie nazywany "Rudolph".
Mniejszy księżyc – Namaka (tymczasowe oznaczenie: S/2005 (136108) 2) – krąży w średniej odległości 39 300 km w czasie 34,7 dnia. Orbity obydwu satelitów nachylone są względem siebie ok. 40°. Jego średnica wyliczona na podstawie współczynnika odbijania światła wynosi 12% średnicy Haumei, tj. ok. 170 km. Jego nazwa pochodzi od Namaki, ducha wody zrodzonego z ciała Haumei. Księżyc ten był nieoficjalnie nazywany "Blitzen".
Na podstawie obserwacji ruchów tych ciał obliczono masę układu, która wynosi 4,2×1021 kg.
